[ Pobierz całość w formacie PDF ]
105
działania, chociaż wolno powiedzieć, że mamy ich pojęcie. Posiadam pewną
wiedzę czy pojęcie o moim umyśle i jego działaniach dotyczących idei o tyle, o
ile wiem czy pojmuję, co się rozumie przez te słowa. Jeśli coś wiem, to mam
o tym jakieś pojęcie. Nie twierdzę, że tych terminów nie wolno używać
zamiennie, jeśli ogół tak właśnie czyni, jednakże sprzyja to jasności i
precyzyjności, jeśli wyodrębniamy rzeczy bardzo od siebie różne za pomocą
różnych imion. Trzeba też zauważyć, że ponieważ w przypadku każdej relacji
mamy do czynienia z aktem umysłu, więc nie możemy właściwie powiedzieć,
że mamy ideę, ale raczej pojęcie relacji i zależności między rzeczami. A gdy
się, na współczesną modłę, rozciąga znaczenie słowa i d e a na duchy, relacje
i działania, to jest to ostatecznie kwestia umowy językowej.
143. Nie będzie od rzeczy dodać, że teoria idei abstrakcyjnych przyczyniła
się w niemałym stopniu do tego, że te dyscypliny wiedzy, które zajmują
się w szczególny sposób rzeczami duchowymi stały się zawiłe i niejasne.
Wydawało się niektórym, że można tworzyć abstrakcyjne pojęcia władz
i aktów umysłu i rozpatrywać je w oderwaniu od samego umysłu czy ducha,
jak również od ich odpowiednich przedmiotów i skutków. W taki sposób
wprowadzono do metafizyki i etyki bardzo wiele niejasnych i
niejednoznacznych terminów, mających rzekomo reprezentować abstrakcyjne
pojęcia, co dało początek niezliczonym nieporozumieniom i polemikom między
uczonymi.
144. Nic jednak bodaj nie przyczyniło się w większym stopniu do wciągnięcia
ludzi w spory i błędy dotyczące kwestii natury i funkcjonowania
umysłu niż posługiwanie się w odniesieniu do nich terminami zapożyczonymi
z dziedziny idei zmysłowych. Dla przykładu wolę określa się jako poruszenie
duszy, co każe mniemać, że umysł człowieka jest niczym piłka w ruchu,
wywołanym i zdeterminowanym przez przedmioty poznania zmysłowego
z taką koniecznością, jak za uderzeniem rakiety. To przyczynia się do
powstania niezliczonych wątpliwości i błędów o niebezpiecznych następstwach
106
dla moralności. Nie wątpię, że można się ich wszystkich pozbyć
i uzyskać prawdziwy obraz rzeczy, jasny, niezmienny i spójny, byle tylko
filozofowie dali się nakłonić do wejrzenia w siebie i uważnego rozważenia
własnych przekonań.
145. Na podstawie tego, co zostało powiedziane, jasnym jest, że o istnieniu
innych duchów nie możemy się dowiedzieć inaczej, jak tylko za pośrednictwem
ich działań albo dzięki ideom, które w nas wzbudzają. Postrzegam
różne ruchy, zmiany i kombinacje idei, które mnie informują o istnieniu
pewnych konkretnych istot zdolnych do działania, podobnych do mnie, które
towarzyszą tym ideom i mają udział w ich powstawaniu. Dlatego moja wiedza
o innych duchach nie jest bezpośrednia, jak jest nią wiedza o moich
ideach, ale zależy od pośrednictwa idei, które odsyłają mnie do innych istot
zdolnych do działania, czyli duchów, jako wywoływane przez nich skutki
albo towarzyszÄ…ce im znaki.
146. Jednakowoż, choć są takie rzeczy, które wzbudzają w nas przekonanie,
że w ich powstaniu mają udział zdolne do działania istoty ludzkie, to
przecież jest dla każdego oczywiste, że te rzeczy, które się nazywa dziełami
natury, stanowiące przeważającą część postrzeganych przez nas idei czy wrażeń
zmysłowych, nie są wywołane przez akty ludzkiej woli ani od woli ludzkiej
nie zależą. Istnieje zatem jakiś inny Duch, który jest ich przyczyną, skoro
stanowi sprzeczność, żeby miały one istnieć same przez się10. Ale jeśli
w należyty sposób wezmiemy pod uwagę stałą regularność, porządek i
wzajemne powiązanie rzeczy w przyrodzie, zdumiewającą wspaniałość, piękno
i doskonałość dużych stworzeń oraz niesłychany kunszt widoczny w budowie
mniejszych z nich, w połączeniu ze ścisłą harmonią i dopasowaniem całości,
nade wszystko zaś nigdy nie dość podziwiane prawa bólu i przyjemności,
instynkty i naturalne skłonności, pożądania i pragnienia obserwowane
u zwierząt -jeśli, jak powiadam, rozważymy wszystkie te rzeczy, kierując
10
Zob. art. 29 [przyp. aut.]
107
jednocześnie naszą myśl na znaczenie i to, co kryją w sobie atrybuty: j e -
den, wieczny, n i e s k o ń c z e n i e mądry, dobry i doskonały,
to jasno zdamy sobie sprawę, że tym, do którego one wszystkie należą,
jest wspomniany Duch, który jest sprawcą wszystkiego we wszystkich ,
a wszystko w nim ma istnienie .
147. Oczywistym jest zatem, że Boga poznajemy w sposób równie pewny
i bezpośredni jak każdy inny umysł albo jakiegokolwiek ducha innego niż
my sami. Wolno nam nawet stwierdzić, że istnienie Boga jest poznawane
w sposób znacznie bardziej oczywisty niż istnienie ludzi, ponieważ skutki
spotykane w przyrodzie są nieskończenie bardziej liczne i bardziej znaczące
niż te, które się przypisuje zdolnym do działania istotom ludzkim. Nie ma
takiego śladu ludzkiej aktywności albo skutku przez niego wywołanego, który
by jednocześnie nie wskazywał jeszcze dobitniej na istnienie tego Ducha,
który jest Twórcą przyrody. Wszak to oczywiste, że chcąc wywrzeć wpływ
na inne osoby, wola człowieka może jedynie wywołać ruch członków jego
ciała, ale to, że takiemu ruchowi miałaby towarzyszyć jakaś idea lub żeby
ten ruch miał wzbudzać jakąś ideę w umyśle kogoś innego, zależy już
całkowicie od woli Stwórcy. Tylko On sam jest tym, który podtrzymując
wszystkie rzeczy słowem swej mocy, podtrzymuje też możliwość tej
komunikacji między duchami, dzięki której mogą one postrzegać wzajemnie
swoje istnienie. A jednak to czyste i jasne światło, które oświeca każdego
człowieka jest samo niewidzialne.
148. Dla bezmyślnego tłumu powszechną wymówkę zdaje się stanowić
to, że nie mogą Boga zobaczyć. Gdybyśmy go mogli zobaczyć, powiadają,
tak jak widzimy człowieka, to uwierzylibyśmy w Jego istnienie i bylibyśmy
posłuszni Jego nakazom. A przecież potrzeba nam tylko otworzyć oczy, aby
zobaczyć Pana Wszechrzeczy, i to w sposób pełniejszy i jaśniejszy, niż widzimy
jakiekolwiek z innych stworzeń. Nie wydaje mi się bynajmniej, że
widzimy Boga (jak sądzą niektórzy) wprost i bezpośrednio albo że widzimy
108
rzeczy cielesne niejako takie, ale oglÄ…dajÄ…c coÅ›, co je reprezentuje w istocie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
