[ Pobierz całość w formacie PDF ]
obywatelskim, w dobrym lub złym kierunku, trzeba takiego wynagrodzić albo ukarać w taki
sposób, aby było o czym mówić. A przede wszystkim powinien książę usilnie starać się o to,
by w każdej swej czynności okazywał się mężem wielkim i znakomitym. Szanuje się również
takiego księcia, który jest prawdziwym przyjacielem lub jawnym przeciwnikiem, to znaczy,
kiedy bezwzględnie i otwarcie staje po stronie jednego przeciw drugiemu; takie postępowanie
jest zawsze korzystniejsze niż neutralność, albowiem gdy dwaj możni twoi sąsiedzi wezmą się
za bary, to skoro jeden z nich zwycięży, ty albo musisz bać się zwycięzcy, albo nie. W obu
przypadkach będzie bardziej korzystnym dla ciebie wystąpić otwarcie i zrobić porządną
wojnę. W pierwszym bowiem wypadku, jeżeli nie wystąpisz otwarcie, staniesz się zawsze, ku
radości i zadowoleniu zwyciężonego, łupem zwycięzcy i nie będziesz miał ku swej obronie i
ucieczce ani słuszności, ani żadnej innej rzeczy. Albowiem zwycięzca nie chce wątpliwych
przyjaciół, którzy mu nie pomogą w nieszczęściu: zwyciężony nie przyjmie cię, bo nie
chciałeś z bronią w ręku narazić się na jego los.
Antioch, wezwany przez Etolów, wkroczył do Grecji, aby wypędzić Rzymian; posłał on
posłów do Achajów, którzy byli przyjaciółmi Rzymian, aby zachęcić ich do zachowania
neutralności; tych zaś z drugiej strony skłaniali Rzymianie do tego, aby chwycili za broń,
stanąwszy po ich stronie. Przyszła ta sprawa pod obrady na zgromadzenie Achajów, gdzie
poseł Antiocha namawiał ich do neutralności, na co odpowiedział poseł rzymski: "Quod
autem isti dicunt non interponendi vos bello, nihil magis alienum rebus vestris est. Sine gratia,
sine dignitate, praemium victoris eritis."
I zawsze tak wypadnie, że ten, kto ci nie jest przyjacielem, żądać będzie od ciebie
neutralności, a ten kto ci jest przyjacielem, żądać będzie otwartego wystąpienia z bronią. I
mało stanowczy książęta najczęściej postępują drogą neutralną, aby uniknąć najbliższych
niebezpieczeństw, i najczęściej też upadają. Natomiast jeżeli książę stanie odważnie po jednej
stronie i jeżeli zwycięży ten, z którym połączyłeś się, to chociażby był on potężny, a ty zdany
na jego łaskę, to przecież zawsze ma on wobec ciebie zobowiązanie i związany jest
przychylnością; ludzie bowiem nigdy nie są na tyle nieszlachetni, by cię wtedy uciskali, dając
tym dowód tak wielkiej niewdzięczności. Zresztą zwycięstwa nigdy nie są tak pełne, aby
zwycięzca mógł nie liczyć się z niczym, a szczególnie ze sprawiedliwością.
Lecz jeżeli przegra ten, z którym połączyłeś się, przyjmie cię, pomoże, gdzie mógł, i
staniesz się towarzyszem jego losu, który może na nowo zabłysnąć.
W drugim wypadku, kiedy ze sobą walczą tacy, że nie potrzebujesz obawiać się
zwycięzcy, to tym bardziej rozum wymaga, aby z jednym z nich połączyć się, albowiem
inaczej przyczyniasz się do upadku jednego z nich, którego, gdybyś był mądry, powinien byś
ocalić, dając mu pomoc, bo zwyciężywszy, będzie zdany na twą łaskę, a niepodobna, by z
twoją pomocą nie zwyciężył.
I tu trzeba zaznaczyć, że książę powinien uważać, by nigdy ze szkodą innych nie
wchodzić w związki z potężniejszym od siebie, chyba że go konieczność do tego zmusza, jak
się rzekło powyżej; albowiem gdy taki zwycięży, będziesz od niego zależnym, a książę
powinien zawsze w miarę możności unikać tego, by popaść w zależność od drugich.
Wenecjanie połączyli się z Francją przeciw księciu Mediolanu, a mogli unikać tego
związku, z którego wyniknął ich upadek. Lecz gdy nie da się takiego związku uniknąć, jak to
zdarzyło się Florentczykom, kiedy papież i Hiszpanie ruszyli z wojskiem przeciw Lombardii,
wtedy powinien książę połączyć się z powodów wyłuszczonych powyżej.
Niech ci się nie zdaje, by jakikolwiek rząd mógł kiedykolwiek wybrać zupełnie
bezpieczny sposób postępowania, przeciwnie, pamiętaj, że każda pod tym względem decyzja
jest bardzo wątpliwa, bo leży to już w naturze rzeczy, że kto stara się uniknąć jednej
niedogodności, popada w drugą, lecz właśnie na tym zasadza się mądrość, by poznać rodzaj
tych niedogodności i za korzystne uznać to, co jest złem mniejszym.
Książę powinien również okazywać się opiekunem talentów i wyróżniać ludzi
wybijających się we wszelkiego rodzaju sztukach. Zatem winien zachęcać swych poddanych
do spokojnego wykonywania zawodu, czy to w handlu, czy w uprawie roli, czy w
jakimkolwiek innym zawodzie, aby jeden nie powstrzymywał się od ozdabiania swej
własności z obawy, że mu zostanie odebrana, a drugi od otwarcia handlu ze strachu przed
opłatami; owszem, powinien książę gotować nagrody dla takiego, który pragnie oddawać się
owym zajęciom, i w ogóle dla każdego, kto myśli o podniesieniu w jakikolwiek sposób jego
miasta lub państwa.
Oprócz tego powinien w odpowiedniej porze roku zająć lud uroczystościami i
widowiskami; ponieważ każde miasto podzielone jest na cechy lub na korporacje, powinien
liczyć się z tymi organizacjami, brać niekiedy udział w ich zgromadzeniach, dawać sobą
przykład ludzkości i łaskawości, trzymając jednak wysoko majestat swej godności, który w
niczym ujmy nie znosi.
XXII
O doradcach księcia
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
