[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ich państwo słabsze i bardziej narażone na niebezpieczeństwo, gdyż zależą oni w zupełności od woli
tych obywateli, którzy sprawują urzędy; ci zaś, zwłaszcza w czasach burzliwych, mogą księciu bardzo
łatwo odebrać państwo, czy to działając przeciwko niemu, czy to nie chcąc go słuchać. Książę zaś nie
zdoła ująć w czas - w obliczu niebezpieczeństwa - władzy absolutnej, gdyż obywatele, przyzwyczajeni
do odbierania rozkazów od urzędników, nie zechcą jego samego w tych przeciwnościach słuchać,
zawsze więc w czasach wątpliwych będzie on miał brak człowieka zaufanego. Albowiem podobny książę
nie może polegać na tym, co widzi w czasach spokojnych; gdy obywatele potrzebują rządu, wtedy
każdy biegnie, każdy przyrzeka i każdy gotów, gdy śmierć daleko, umrzeć za niego, lecz w czasach
burzliwych, kiedy państwo potrzebuje obywateli, wtedy znajdzie ich niewielu. A tym niebezpieczniejsze
jest to doświadczenie, że można go zrobić tylko raz jeden. Przeto przezorny książę powinien obmyśleć
sposób, aby obywatele zawsze i w każdej okoliczności odczuwali potrzebę jego rządu, wtedy stale będą
mu wierni.
X
W jaki sposób należy oceniać siły każdego księstwa
Badając jakość powyższych księstw, należy mieć na uwadze jeszcze jedną rzecz, mianowicie, czy
książę jest panem takiego państwa, że w razie potrzeby może działać samodzielnie, czy też zawsze
opierać się musi na obcej pomocy. I aby lepiej wyjaśnić tę sprawę, powiem, że tych uważam za
zdolnych do samodzielnego działania, którzy czy to z racji obfitości ludzi, czy pieniędzy mogą wystawić
porządne wojsko i stoczyć w polu walkę z każdym, który by ich zaczepił; ci zaś, zdaniem moim, są
zdani zawsze na innych, którzy nie mogą przeciw nieprzyjacielowi wyruszyć w pole, lecz muszą szukać
schronienia za murami i tam się bronić.
O pierwszym wypadku mówiliśmy już i jeszcze powiemy, co do rzeczy należy; co zaś do drugiego, nie
da się nic innego powiedzieć, jak tylko zachęcić takich książąt do umacniania i fortyfikowania własnego
miasta, nie dbając o resztę kraju. Kto będzie miał swą posiadłość dobrze ufortyfikowaną, a do
poddanych odnosić się będzie tak, jak się wyżej rzekło i poniżej się jeszcze powie, takiego nikt
lekkomyślnie nie zaczepi, albowiem ludzie są zawsze nieprzyjaciółmi przedsięwzięć, w których widzą
trudności, a niepodobna spodziewać się łatwego ataku na kogoś, kto ma miasto dobrze do obrony
przygotowane i nie jest nienawidzonym przez lud. Niemieckie miasta cieszą się wielką wolnością,
chociaż władają niewielkimi ziemiami, słuchają cesarza wtedy, kiedy chcą i nie boją się ani jego, ani
żadnego innego możnego sąsiada. Są bowiem ufortyfikowane w ten sposób, że każdy uważa ich
zdobywanie za rzecz przewlekłą i trudną; wszystkie one mają odpowiednie rowy i mury, pod
dostatkiem artylerii i stale trzymają w składach publicznych zapasy żywności i napojów, wystarczające
na jeden rak. Poza tym, aby móc wyżywić plebs, i to bez marnowania grosza publicznego, mają zawsze
w gminie przygotowaną dla niego pracę na rok, i to w tych działach, które są nerwem i życiem miasta,
a z których plebs utrzymuje się; w wysokiej cenie mają także ćwiczenia wojskowe i ciągle wydają
przepisy, aby je podtrzymać. Otóż książę, który byłby panem silnego miasta, a nie byłby
znienawidzony, nie może być napadnięty; gdyby nawet został, to napadający odszedłby ze wstydem,
gdyż sprawy świata tak ciągłym ulegają zmianom, że jest prawie niemożliwym, aby ktoś mógł przez
rok stać z wojskiem pod twierdzą.
Lecz gdyby ktoś zrobił uwagę: "Jeżeli lud spostrzeże swe posiadłości, leżące zewnątrz miasta, w
płomieniach, wtedy straci cierpliwość, a długie oblężenie i własny interes każą mu zapomnieć o księciu"
- odpowiem na to, że potężny i dzielny książę zwalczy zawsze te trudności, czy to dając nadzieję
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
